Op zomerkamp naar Utøya
Gepubliceerd op 20/08/2019
Geschreven door Bor de Kock
“Ik heb de allerbeste en de allerslechtste herinneringen uit mijn leven hier op dit eiland gemaakt.”
Voor mij was het toen ik vorig jaar naar Noorwegen verhuisde duidelijk dat ik een keer naar Utøya wilde: een plek die voor mij synoniem stond met de aanslag van 22 juli 2011, toen de extreemrechtse terrorist Anders Breivik er 69 sociaaldemocratische jongeren doodschoot tijdens een AUF-zomerkamp. Tijdens mijn eerste 1 mei kwam ik voor het eerst in contact met AUF (Arbeidernes Ungdomsfylking – de arbeidersjeugdbeweging) en Astud (Arbeiderpartiets studentlag – de arbeidersstudentenvereniging) en werd me duidelijk gemaakt dat ik het daarmee verkeerd had begrepen: ja, ik moest zeker een keer naar het eiland, maar absoluut níét vanwege 22 juli. In tegendeel, werd mij op het hart gedrukt, Utøya is de mooiste, leukste en gezelligste plek in Noorwegen. Ik moest zodoende mee zodat ik het zelf kon zien, dus ik schreef me in voor het Utøyafestival 2019.
Dat festival staat historisch beter bekend als het AUF-zomerkamp en is het jaarhoogtepunt op het eiland, maar het is ook datzelfde zomerkamp waar in 2011 een bloedbad werd aangericht. Sinds 2015 is het kamp weer terug op Utøya, en vindt het gewoon weer plaats zoals in de jaren daarvoor ook het geval was: dat betekent dat tijdens die week zoals altijd de focus ligt op kamperen, zwemmen, lol hebben, op muziek en sport, op workshops en op over politiek praten tot diep in de nacht.
Dat betekent niet dat er geen aandacht is voor de gebeurtenissen van 22 juli of voor de geschiedenis van het eiland daarvoor. Na aankomst en het opzetten van de tenten kregen we een rondleiding van een van de overlevenden, langs het gedenkteken met de namen en langs het deel van de oude eetzaal dat bewaard is gebleven. Er is geen plek op het eiland die de herinnering zo pijnlijk oproept als dat gebouw, waar de kogelgaten nog in de muur zitten en een tijdlijn je vertelt wat er die verschrikkelijke dag gebeurde aan de hand van foto’s en de sms-gesprekken tussen ouders aan land en hun kinderen op het eiland.
Een plek van uitersten
Voor veel mensen binnen AUF is Utøya een plek van uitersten, waar ze naast die gitzwarte dag ook juist ongelofelijk veel mooie momenten hebben meegemaakt. Tijdens een panelgesprek vertelde de huidige voorzitter hoe ze tijdens de schietpartij achter de piano wegkroop en haar adem inhield terwijl de schutter met zijn geweer de mensen bij haar in de kamer neerschoot: “Ik heb de allerbeste en de allerslechtste herinneringen uit mijn leven hier op dit eiland gemaakt.”
Maar buiten de zware emotionele kant die je zeker meekrijgt, ook als nieuwkomer, is op zomerkamp met AUF gewoon een beetje alsof je met de JS op weekend bent, maar dan méér, grootser en dramatischer. Wij gingen vanuit de provincie Trøndelag met een man of zeventig en — Noorwegen is groot — wij moesten er negen uur voor in de bus. Alles bij elkaar zijn er zo’n achthonderd deelnemers op het eiland, waarvan het merendeel in de bovenbouw van de middelbare school zit — jonger dan de gemiddelde JS’er dus. Er wordt gekampeerd alsof je op een festival bent en de meeste plenaire onderdelen zijn in Het Dal, waar je met z’n allen in het gras zit te luisteren naar allerlei sprekers en debatten.
Samenzang
Een belangrijk onderdeel van de Utøyatraditie is samenzang, en daar begint dus ook elke dag mee. AUF heeft sinds kort haar eigen verenigingslied Vår felles framtid – De toekomst van ons allemaal, staat gewoon op Spotify -, maar daarnaast komen ook Noorse arbeidersklassiekers, modernere linkse muziek en gewoon lekkere meezingers in het Engels voorbij. Het voelt soms een beetje alsof je op De Opwekking bent beland, maar eigenlijk is het vooral heel erg fijn om mee te maken: het geeft een berg energie om te zien hoe zóveel jongeren met zoveel kracht geloven in de waarden waar wij ook in geloven. Daarnaast zijn er workshops en panelgesprekken zoals wij ze bij de JS ook kennen: met politici, vakbondslieden, activisten en andere sociaal betrokken mensen. Voor veel politici met een geschiedenis bij AUF is dat ook een beetje thuiskomen, want zij herinneren zich ook nog wel hun zomers op het eiland.
“Utøya is een magische plek waar je lol hebt, nieuwe vrienden maakt en over politiek praat.”
De politieke geschiedenis van Utøya gaat namelijk ver terug. Het eiland is sinds 1950 eigendom van AUF en dus de plek waar ze haar kampen houdt, maar daarvoor was het eiland in handen van Landsorganisasjonen – de grootste Noorse vakbond. Het is ook een van de plekken waar Trotski heeft gewoond toen hij uit Rusland verbannen was in de jaren ’30, en de debatten op het AUF-zomerkamp hebben later in de 20e eeuw een belangrijke rol gehad in de beslissing of Noorwegen al dan niet lid van de EU wilde worden. Na dat betreffende zomerkamp was de Noorse Arbeiderparti dusdanig verdeeld en de relatie met AUF zo verstoord dat iets drastisch nodig was. De oplossing werd gevonden in een voetbaltoernooi tussen AUF en moederpartij AP dat vanzelfsprekend traditie werd — en dus komt het partijbestuur vandaag de dag ook nog elke zomer langs om een wedstrijd te spelen (waarbij partijleider Jonas Gahr dit jaar de winnende penalty schopte).
Mooiste week van de zomer
Het is moeilijk mijn ervaring op Utøya samen te vatten, maar al met al moet ik mijn 1 mei-vrienden gelijk geven: Utøya is een magische plek waar je lol hebt, nieuwe vrienden maakt en over politiek praat. Aan de andere kant is het een plek waar je niet naartoe kunt zonder de emoties te beleven, ten minste, ik kan dat niet. Tegelijkertijd geeft dat op een vreemde manier kracht: Utøya is een plek waar mensen stierven, puur omdat ze stonden voor de waarden waar wij ook voor staan en geloofden in dat waar wij ook in geloven. Het is belangrijk die herinnering levend te houden, die mensen te eren en niet te vergeten dat rechts-extremisme ook in onze comfortabele belevingswereld een rol speelt — maar het is net zo belangrijk de angst voor terrorisme je leven niet te laten beïnvloeden, en je politieke activisme niet te laten tegenhouden. Ik ben blij dat ik dit stukje sociaaldemocratische geschiedenis van dichtbij heb mogen zien, maar ik ben vooral blij dat ik op Utøya de mooiste week van de zomer mee mocht maken.
Auteur Bor de Kock is JS-lid en was actief bij de afdeling Brabant tot hij eind 2018 naar Noorwegen verhuisde.
