Met de vaststelling dat de domheid regeert, gaan we de strijd niet winnen

Recensie

Tarik Dellouche

Sander Schimmelpenninck betoogt in zijn nieuwste boek De Domheid regeert (naar analogie van Beatrix’s uitspraak ’de leugen regeert’) dat opzettelijke onwetendheid een politieke strategie is geworden. De voormalige hoofdredacteur van zakenblad Quote, en best gelezen columnist van de Volkskrant, stelt dat het cultiveren van domheid een nieuwe vorm van politiek heeft voortgebracht en dat vooral radicaal-rechtse politici hiervan profiteren. Dit boek is een aanklacht tegen deze politici en de facilitators van domheid.

Volgens Schimmelpenninck heeft ‘domheid’ in de politiek niets met IQ te maken, maar gaat het om gespeelde domheid: het publiek bewust misleiden om zo het vertrouwen in instituties en feiten te ondermijnen. Het gaat hier om een cultuur waarbij echte feiten er niet meer toe doen en onderbuikgevoelens wel. Deze ‘proponenten van de domheid’ weten volgens Schimmelpenninck wel beter. Na deze vaststelling licht hij toe hoe sociale media een klimaat hebben gecreëerd waarin domheid gevierd wordt. Vervolgens bespreekt hij de wapens van de domheid en wat we tegen domheid kunnen doen.

Het boek is fris geschreven en leest door het creatieve taalgebruik lekker weg. Echter komt hier ook één van de grootste tekortkomingen van het boek naar boven: de toon is rancuneus. Telegraaf-columnist Wierd Duk moet het meerdere malen ontgelden. Hoe terecht dit ook is, mag Schimmelpenninck in dit boekwat terughoudender zijn met het uitvechten van zijn vetes met Caroline van der Plas, Geenstijl en Wierd Duk.

Dit boek is voor het verkeerde publiek geschreven. Lezers die de afgelopen jaren met enige interesse het nieuws hebben gevolgd, zullen veel van de voorbeelden van Schimmelpenninck herkennen, evenals de mechanismes die hij bespreekt. Het is al langer bekend dat platforms als X en Facebook facilitators zijn van extreemrechts. Ook erkent hij dat domheid al langer een strategie is die politiek aantrekkelijk is. Bijvoorbeeld de voormalige Amerikaanse president George W. Bush, die een simpele boerenlul speelde, terwijl hij niet onintelligent was. Anti-intellectualisme en het verkondigen van simpele oplossingen door populisten, zijn zo oud als de politiek zelf.

De oplossingen die Schimmelpenninck aandraagt zijn uiteenlopend en zijn soms wat abstract of zelfs onrealistisch. Zo schermt hij met het voorstel om een cordon sanitaire. Hij noemt Wallonië als voorbeeld van een geslaagd cordon sanitaire, maar het is twijfelachtig of dit in Nederland haalbaar is, zeker na de recentelijke dubbele draai van de VVD met betrekking tot samenwerking met de PVV. Zelfs als rechts-radicale partijen uitgesloten worden van regeringsdeelname kunnen ze nog wel veel stemmen behalen. Ook zijn voorstel voor een factchecker, die tijdens de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 een prominente rol speelde, biedt geen oplossing voor domheid als politieke strategie.

Schimmelpenninck legt met De domheid regeert de vinger op de zere plek. Het boek is echter weinig vernieuwend voor zij die al enige interesse voor politiek hebben. Kortom, voor wie politiek volgt, heeft dit boek weinig waarde – het blijft steken in oppervlakkigheid en voegt weinig wezenlijks toe. Hij had zijn voorstellen voor burgerberaden en de bestrijding van desinformatie wat meer kunnen uitwerken. Ieder die weleens een paar columns van hem heeft gelezen of een tv-optreden van hem heeft gezien, kan dit boek gerust overslaan. De rechts-radicale stemmer zal het boek per definitie links laten liggen. En geef ze eens ongelijk, wie van hen wil er nou een boek lezen van iemand die zegt dat ze op ‘domrechts’ stemmen?

Sander Schimmelpenninck – De domheid regeert: Hoe opzettelijke onwetendheid een politieke strategie werd. De Correspondent, 2024

categorieën: Bericht