Socialisme via hervorming of revolutie?

Dit is een ingezonden stuk en niet per definitie ook het standpunt van Lava.

Alessandro en Stephan

In dit stuk gaan Alessandro en Stephan met elkaar in debat over een klassiek socialistisch vraagstuk: moet een socialistische maatschappij worden gerealiseerd door hervorming via parlementaire wegen of via revolutie? Het is een vraagstuk met een lange voorgeschiedenis in de socialistische beweging. Zo vond in 1918 bijvoorbeeld de ‘vergissing van Troelstra’ plaats, toen sociaaldemocratisch leider Pieter Jelles Troelstra, vergeefs de revolutie in Nederland probeerde uit te roepen. De auteurs zetten hun perspectieven over dit vraagstuk tegenover elkaar. Alessandro verdedigt de parlementaire weg, Stephan pleit voor de revolutionaire weg. 

Alessandro: Het idee van “de lange mars door de instituties” is afkomstig van de Duitse activist Rudi Dutschke. Hij stelde dat socialisten verandering moeten realiseren via de bestaande instituties van de samenleving, van binnenuit en stapsgewijs. Deze benadering is naar mijn mening vandaag de dag bijzonder relevant, juist omdat ze rekening houdt met de spanning tussen democratische uitgangspunten en socialistische idealen. Hier ligt de kern van deze kwestie: we frustreren ons over het gebrek aan electorale steun voor socialisme, terwijl we tegelijkertijd constateren dat socialistische hervormingen nodig zijn. Toch zullen we ons moeten vasthouden aan de democratische uitgangspunten. Zonder democratisch mandaat worden hervormingen opgelegd, en dat is een vorm van onderdrukking: precies wat socialisme zou moeten willen voorkomen.

Het idee van de lange mars biedt hierin wat mij betreft houvast en hoop, ook al is deze traag en moeizaam. Juist daarin schuilt de hoop en houvast: het stelt dat geleidelijke vooruitgang mogelijk is, instituut per instituut, wet voor wet, en stap voor stap. Altijd met democratische legitimiteit als rechtvaardiging: dus, via parlementaire wegen.

Ik stel dat instituties niet per definitie als bewakers van de status quo beschouwd moeten worden, ook al voelt en lijkt het wel vaak zo. Instituties zijn een middel om verandering door te voeren, maar dan op een gedegen manier.

Stephan: Binnen het kapitalistische systeem dienen instituties, waaronder het parlement, uiteindelijk het kapitaal. Kapitalistische invloeden binnen deze instituties zijn ook altijd sterker dan die van werkende klasse. Dit wordt vaak bourgeois of burgerlijke democratie genoemd. Dat houdt in dat er wel iets is dat lijkt op democratie, dat bijvoorbeeld kan dienen om de werkende klasse te misleiden, maar dat die democratie opereert binnen perken die bepaald worden door de burgerij (= de kapitalisten). Dit zie je bijvoorbeeld door de manieren waarop (grote) bedrijven de staat proberen te beïnvloeden buiten verkiezingen om. Vaak noemen we dit lobbyen. Kapitaal geeft macht binnen het kapitalistische systeem, en zo kunnen grote bedrijven staatsbeleid dus disproportioneel beïnvloeden. Bedrijven kunnen bijvoorbeeld dreigen met het terugtrekken uit een land of uit specifieke investeringen, wat slecht is voor de economie en banen kan kosten. Dit is bijvoorbeeld geprobeerd met de dividendbelasting in 2017. Daarnaast is bijna al onze media ook kapitalistisch, en een groot deel nota bene van hetzelfde bedrijf. Kapitalistische media zijn afhankelijk van het kapitalisme voor hun winst, en zullen daarom ook geen anti-kapitalistisch geluid of klassenanalyse verkondigen. Hervorming kan dus ook niet leiden tot het afschaffen van kapitalisme. In de woorden van Audre Lorde: “Het gereedschap van de meester kan het huis van de meester niet ontmantelen.”

In het onwaarschijnlijke scenario dat het toegelaten wordt dat socialistische partijen een meerderheid winnen binnen ons parlement, zou er een keiharde lobby van bedrijven plaatsvinden die eerst probeert het kabinet onder druk te zetten om de radicale plannen te laten varen. Als het kabinet dit weigert, zouden deze bedrijven beginnen aan een economische oorlog tegen het land. Dat betekent massale kapitaalvlucht, desinvesteren, weigeren van leveringen aan de staat (boycots), enzovoorten dergelijke. Hierdoor wordt de regering gedwongen tot het annuleren van deze plannen, of het verliezen van de volgende verkiezingen. Dan kan de VVD de plannen weer ongedaan maken.

Zelfs als dat allemaal niet gebeurt, zou het een langdurig en traag proces zijn om de economie serieus te veranderen. Hoe zie jij dat voor je?

Alessandro: Ik deel het onderdeel van de analyse dat verandering via de parlementaire weg traag verloopt, daarom pleit ik voor “de lange mars door de instituties”. Maar ik wijs de oorzaak daarvan niet toe aan het parlementaire systeem zelf. Het ligt aan het gebrek aan overtuigingskracht van onszelf (links). Partijen als de PvdA hebben jarenlang ideologisch en organisatorisch gefaald en zeker ook de rest op links: SP, Bij1, PvdD, die weten al helemaal geen breed publiek te bereiken. Dat sommigen daaruit concluderen dat het aan het systeem ligt, vind ik te makkelijk. Het ligt aan ons.

Daarnaast is het gevaarlijk om te stellen: “Omdat we mensen niet effectief weten te overtuigen, moeten we de parlementaire weg loslaten en kiezen voor bijvoorbeeld revolutie”. Revolutie dient altijd de belangen van degenen met andere machtsmiddelen dan overtuigingskracht, en kan daardoor nooit werkelijk socialistisch zijn. Want als die overtuiging er wél was, kon het ook parlementair.

Tot slot, het ondermijnen van de parlementaire weg opent de deur voor extreem-rechts, dat precies dezelfde redenering zou kunnen volgen. Zij willen óók buiten de democratie om hun zin doordrijven. Dat moeten we koste wat het kost voorkomen. Democratie is fragiel, en als links moeten we daar altijd voor blijven staan.

Stephan: Dat gaat heel erg uit van vertrouwen in het systeem. De aanname dat ons democratische systeem eerlijk is, en dat iedereen daar gelijkwaardig aan kan deelnemen, zit diep verworven in de reactie. Ik verwerp deze aanname. Kan een systeem eerlijk zijn als het berust op de onderdrukking van de werkende klasse, de grote meerderheid van de bevolking? Kan ons systeem eerlijk zijn als een kwart van onze economie berust op de uitbuiting en onderdrukking van mensen in het Mondiale Zuiden? Dit is niets minder dan diefstal, op wereldwijde schaal. De mensen van wie gestolen wordt, hebben geen stemrecht en kunnen geen invloed uitoefenen op de dieven, want die worden beschermd door de legers van het Mondiale Noorden. Sociaaldemocratische verzorgingsstaten zijn vaak financieel afhankelijk van deze geldstromen, en berusten dus op imperialisme. Het bouwen van socialisme binnen het huidige kapitalistische, liberaal-democratische en imperialistische systeem is niets minder dan het bouwen van socialisme op imperialisme. Dat is dus geen eerlijk socialisme, maar enkel een soort redistributie van de werkende klasse van het Mondiale Zuiden, naar de werkende klasse van Nederland. 

Ook is het zo dat revolutie door revolutionairen niet per se als fantastisch en goed wordt gezien, maar eerder als een noodzakelijk gevolg van een diep oneerlijk systeem. Het werken tot hervorming vereist werken binnen het kapitalistische systeem. Historisch zien we dat dat bij veel socialistische partijen leidt tot het pragmatisch afzwakken van het programma. In de praktijk zetten deze partijen zich in voor een “eerlijker kapitalisme”, en niet voor een daadwerkelijk eerlijke (socialistische) samenleving. Revoluties ontstaan ook meestal door de verschrikkelijke omstandigheden waarin een groep zich bevindt, en zijn dus een onvermijdelijke consequentie van het systeem dat die omstandigheden creëert. 

Daarnaast is de focus op ideologie en overtuigingskracht een valkuil en erg utopisch. Het gaat ervan uit dat mensen enkel de “juiste ideeën” hoeven te horen om overtuigd te worden, en een betere wereld mogelijk te maken. In dit argument spelen de (materiële) omstandigheden van mensen geen rol. Als we dieper kijken, zien we dat klassenbewustzijn bevochten wordt door kapitalisten en het systeem. De Nederlandse overheid zegt dat we moeten “polderen” om zo tot een “oplossing” te komen die voor beide, werknemer en werkgever (kapitalist), het beste zou zijn. In de realiteit is dat onmogelijk, want de belangen van werknemers en werkgevers spreken elkaar direct tegen. Het belang van de werkende klasse is het voeren van klassenstrijd, en het vernietigen van kapitalisme, maar het is voor de kapitalisten gevaarlijk als mensen zich dat realiseren. Dan wordt het lastiger om mensen uit te buiten. Daarom doen ze er alles aan om te voorkomen dat men dat realiseert, en als bezitters van het kapitaal hebben ze daar meer dan genoeg geld en macht voor. Je ziet de media bijvoorbeeld ook bijna nooit praten over klassenstrijd of kapitalisme. Ook zijn lonen in Nederland hoger door de eerder genoemde uitbuiting van het Mondiale Zuiden, wat het klassenbewustzijn hier ondermijnt. Met een loyale werkende klasse in hun thuislanden, kunnen grote wereldwijde bedrijven makkelijker landen in het Mondiale Zuiden plunderen. 

Kortom, is de revolutionair socialistische blik er niet een die tegen democratie is. Het kapitalisme is simpelweg niet te verenigen met democratie. Daarom is een revolutie noodzakelijk om het kapitalisme af te schaffen én om echte democratie in te voeren. Dat gaat ook rechtstreeks tegen de blik van extreemrechts in, die een minder democratisch systeem willen.

Alessandro: Nou Stephan, we verschillen in mening over revolutie of hervorming, maar delen het uitgangspunt dat het tijd is voor de democratisering van de economie, en het spreiden van kennis, macht en inkomen.

Stephan: Eens, ieder strijden we op onze eigen manier voor een eerlijkere wereld, het blijft een interessante discussie.

Dit is een ingezonden stuk. Deel ook jouw ideeën over dit onderwerp. Mail jouw essay of ander soort artikel naar lava@js.nl. Vragen? De redactie denkt graag mee! En check Lava’s socials!’

categorieën: Bericht