‘De Meeste Mensen Deugen, en nu?’
Gepubliceerd op 16/09/2019
Geschreven door Lukas Van Dongen
Een opiniestuk van Lukas van Dongen
Wat als mensen niet onbetrouwbaar zijn, maar juist deugen? Begin september zag ik Rutger Bregman en Mathijs van Nieuwkerk met deze vraag worstelen bij DWDD. Bregman, bekend van zijn ‘taxes, taxes, taxes’ speech in Davos, beantwoordt deze vraag met een volmondig ja in zijn nieuwe boek: De Meeste Mensen Deugen.
Mensen zijn van nature goed en wantrouwen wordt aangeleerd, dat is de onderliggende boodschap van het boek. De meeste mensen zien onze maatschappij als maar een dun laagje, waaronder chaos en primitief eigenbelang schuil gaat. Volgens Bregman klopt deze aanname helemaal niet. Als mensen in een situatie komen waarin ze elkaar zouden kunnen uitbuiten, blijven ze elkaar helpen.
Zo beschrijft Bregman in zijn boek een groep Australische jongeren die strandde op een onbewoond eiland en daar een nieuwe mini-samenleving opbouwde. In plaats van complete chaos en anarchie te laten ontstaan, helpen de jongens elkaar, verzorgen ze hun zieken en houden ze samen sportwedstrijden. Ook gaat Bregman in op de inwoners van Londen en Berlijn tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze steden werden platgebombardeerd in de hoop zo de moraal van de bevolking te breken. Dat dunne laagje samenleving zou worden weggeblazen en totale paniek zou uitbreken.
Het tegenovergestelde bleek waar. Het moreel van de bevolking van beide steden leek juist te stijgen. Mensen kwamen bijeen om elkaar te helpen en zo hun lijden te verlichten. Zo´n dun laagje bleek die samenleving helemaal niet te zijn. “Het was eelt”, aldus Bregman. Het meer dan vijfhonderd pagina’s lange boek breekt op deze manier met ons negatieve zelfbeeld.
Dit beeld wordt vaak versterkt door verhalen als het zogenaamde Stanford prison experiment. Tijdens dit experiment werden studenten opgedeeld in gevangenen en bewakers, om vervolgens een gevangenis na te bootsen. Tijdens dit experiment gingen de bewakers zich zo sadistisch gedragen dat het experiment moest worden stopgezet. De gevangen werden psychologisch gemarteld en gedwongen om op de vloer te slapen en naakt rond te lopen.
Waren de bewakers van nature zo sadistisch dat ze de gevangen mishandelden? Volgens Bregman niet. De bewakers hadden namelijk de opdracht gekregen om zich autoritair te gedragen. Bregman concludeert hieruit door dat mensen goed zijn, maar kwaad kunnen doen wanneer hen dit wordt bevolen.
Deze conclusie, ‘de meeste mensen deugen’, was voor Matthijs van Nieuwkerk en mij een verademing. Onze maatschappij is namelijk helemaal niet ingesteld op het vertrouwen in het positieve in de mens, maar op cynisme. We hebben elkaar aangeleerd dat andere mensen niet te vertrouwen zijn. Dat iedereen altijd opzoek is om misbruik van elkaar te maken en het naïef is om uit te gaan van het goede in de mens.
Die avond kwamen Bregman en Van Nieuwkerk tot de conclusie dat mensen niet te vertrouwen zijn, omdat er van mensen verwacht wordt om niet te vertrouwen te zijn. Dit zette mij aan het denken. Onze samenleving wordt steeds meer dichtgetimmerd door regels en bureaucratie. Hierdoor voeden wij juist het wantrouwen dat we tegenover elkaar hebben. Als er zoveel regels zijn, dan moet het toch wel normaal zijn om ze te omzeilen? Onze solidariteit wordt er ook door aangetast. Niemand wil immers voor onze sociale zekerheid betalen als er toch alleen maar misbruik van wordt gemaakt.
Maar we kunnen onze samenleving ook heel anders in richten. We hoeven mensen met een uitkering niet als potentiële parasieten te behandelen, die gecontroleerd moeten worden. We hebben helemaal geen vijfminutenregistratie nodig in de zorg om elke handeling van het personeel vast te leggen. We hoeven leraren niet cursus na cursus te laten volgen om te zorgen dat ze wel alle protocollen volgen. We kunnen ook gewoon vertrouwen op mensen.
Natuurlijk is dit geen betoog om alle regel af te schaffen. Daar zou Rutger Bregman het ook niet mee eens zijn. Laten we echter op een meer humane manier naar de mensheid kijken. Laten we onze aandacht richten op de zaken waar echt regulering voor nodig is: daar waar het wel echt mis gaat. De grote bedrijven en lobbygroepen, die als enige overweging winstoogmerk hebben. De bancaire sector, die ons nog niet eens zo lang geleden in een crisis heeft gestort. Laten we in plaats van naar de bijstandsmoeder gaan kijken naar de miljoenen aan belastingfraude en -ontwijking aan de top.
Rutger Bregman, Matthijs van Nieuwkerk en ik zijn het eens: het kan anders. De meeste mensen deugen. De meeste mensen zijn betrouwbaar. Als we ons vertrouwen in de medemens baseren op een handdruk in plaats van contracten worden we daar met z’n allen beter van. Laten we de problemen zoeken waar ze zitten en de solidariteit in de samenleving terugbrengen. Een meer sociaaldemocratisch verhaal kan ik eigenlijk niet bedenken.
Auteur van dit opiniestuk, Lukas van Dongen, is lid van de JS.
