Fusie is enige kans op linkse toekomst

GroenLinks-PvdA-leden op campagnepad © GroenLinks Den Haag

Dit is een ingezonden stuk. Lava wil de dialoog ondersteunen over het aankomende fusiereferendum. Dit artikel is niet per definitie ook het standpunt van Lava.

Sibren van Hoeven

Een fusie tussen GroenLinks en de PvdA leidt tot een partij die de traditionele achterban van de PvdA vervreemdt en meer op GroenLinks dan op de PvdA lijkt. Dit argument wordt vaak gegeven door tegenstanders van de fusie. Ook Tim Schoolenberg betoogde dit onlangs in een opiniestuk in Lava. Dit argument wil ik van repliek dienen, door te proberen de vraag te beantwoorden wat sociaaldemocratie wél is.

Het stuk van Schoolenberg begint met het argument dat zowel het klimaatverhaal als het ‘bestaanszekerheidsverhaal’ vertellen een onmogelijke taak is. De vraag is alleen of dat verplicht is onder de noemer van de huidige samenwerking. Dit was namelijk de grootste fout van het campagneteam van GL-PvdA tijdens de Tweede Kamerverkiezingen. Er werd besloten dat de campagne uit twee centrale punten moest bestaan: ‘bestaanszekerheid’ en het klimaat. 

Deze campagne was echter geen geheel dat goed inspeelde op het politieke klimaat. Het ging tijdens deze verkiezingen vrijwel niet over klimaatverandering. Onderzoek wees uit dat wonen het belangrijkste onderwerp was, gevolgd door immigratie en zorg. De onderwerpen waar onze partij goed campagne had kunnen voeren, wonen en zorg, waren geen onderdeel van de centrale campagnestrategie. In de campagne waren het slechts onderwerpen onder de vage noemer ‘bestaanszekerheid’.

‘Bestaanszekerheid’ is een rechtse term, de wereld in geroepen door Omtzigt en media-adjudanten die de kern van onze standpunten over tal van onderwerpen proberen te reduceren tot één technocratisch probleem. Het is een werkelijke schoffering voor de sociaaldemocratie dat wij in onze campagne deze term in de mond hebben genomen. ‘Bestaanszekerheid’? Is dat nou het ultieme streven van de sociaaldemocratie? Zeker zijn van ‘bestaan’? 

De sociaaldemocratie heeft generaties lang gestreefd naar een economisch rechtvaardig stelsel dat welvaart moest verdelen naar de werkende klasse. Niet simpelweg een calvinistisch ‘bestaan’. De term impliceert dat je een dak boven je hoofd moet hebben en brood op de plank, maar het verder uit moet zoeken op de vrije, vervreemdende markt. Door in dit verhaal mee te gaan hebben we de sociaaldemocratie niet te onderscheiden gemaakt van de paternalistische, christendemocratische blik op de verzorgingsstaat.

De eerste manier om je ‘oude achterban’ terug te winnen is door niet meer te praten over abstracte ideeën als ‘bestaanszekerheid’, maar over concrete voorbeelden die voor kiezers duidelijk maken dat je strijdt voor hun welzijn. “In gelul kun je niet wonen.” Gratis zorg voor iedereen. Zulke concrete, misschien radicaal ogende taal wordt veel sneller door de zwevende kiezer geslikt dan bureaucratische taal als ‘bestaanszekerheid’.

We moeten dus niet een fusie als gedoemd verklaren op basis van een naïeve campagne die we hebben gevoerd. Het voordeel van een nieuwe partij is juist dat je de ruimte krijgt om een volledig nieuw imago te creëren. De naam ‘GroenLinks’ is nu nog onderdeel van onze identiteit, dat zal het door middel van een fusie niet meer zijn. Dit vraagstuk draait met name om in hoeverre wij ons weten te verweren van rechtse framing in plaats van dat wij ons erdoor laten leiden. 

De nieuwe fusiepartij moet juist laten zien dat ze dé partij is die zich inzet voor de herverdeling van welvaart, en dat dat prima samengaat met een weloverwogen klimaatbeleid. Want dat deden zowel GroenLinks en de PvdA ook al individueel voordat ze de samenwerking aangingen. Vergis je niet, partijvoorzitter Hans Spekman vond het een geweldig idee om ‘klimaatactivist’ Samsom naar voren te schuiven als partijleider. Het resultaat? 38 zetels. 

Den Uyl keerde zich in 1968 al tegen de onbeperkte groei van de economie en was van mening dat het ten koste zou gaan van een leefbare planeet. Dit standpunt was een fundamenteel onderdeel van zijn campagne in 1972, de verkiezingen die hem het torentje in brachten. Tegenwoordig zou De Telegraaf hem een wereldvreemd lid van de havermelkelite noemen.

Door de samenwerking tussen GL-PvdA te blijven verkopen als een samensmelting tussen groene en sociaaldemocratische standpunten graaft de partijtop zijn eigen valkuil: meegaan in het idee dat GroenLinks nog niet sociaaldemocratisch was en de PvdA nog niet groen. Hierdoor wordt alleen maar het idee versterkt dat de twee partijen nooit bij elkaar zouden passen. Maar vergis je niet: elke klimaatstakende student heeft een hekel aan het neoliberalisme dat ervoor zorgt dat hij geen kamer kan vinden en elke arbeider heeft baat bij een industriepolitiek die ervoor zorgt dat er nog genoeg banen zijn in Europa over 10 jaar. 

We moeten niet meegaan in het rechtse frame dat we zo verschillend zijn. De PvdA was 40 jaar geleden de grootste partij onder hoogopgeleiden, studenten, en stedelijke kiezers. Nooit gaat het over die groep kiezers die na 2017 massaal is overgelopen naar GroenLinks of D66. GroenLinks won in tal van steden waar de PvdA altijd de grootste was tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 2022. 

De PvdA mocht misschien wel ooit een traditionele achterban hebben, maar die achterban is anno 2025 geen succesformule meer. In 2021 ontpopte de partij zich op het CDA na tot de partij met de oudste kiezers. De traditionele PvdA-kiezer is simpelweg een demografie die langzamerhand aan het uitsterven was, terwijl partijen als D66 en GroenLinks ervandoor gingen met de jonge kiezer waar we altijd op konden rekenen. Het beeld van de traditionele PvdA-achterban die is overgelopen naar de PVV is al vaak genoeg ontkracht, kiezers zijn evenveel naar GL, D66, CDA, SP, en VVD gegaan als de PVV in 2017. PVV-kiezers komen met name voort uit het CDA en de VVD.

Aan het einde van Schoolenbergs stuk haalt hij een citaat aan waar Den Uyl zegt dat de verschillen te groot zijn tussen de PvdA, de PSP, PPR, en D66. Het verschil tussen die tijd en nu is dat die verschillen tussen de PvdA en GroenLinks amper bestaan, en er weer andere partijen zijn links van ons die de functie van de PSP en PPR vervullen, namelijk de PvdD en de SP. Verder stelt niemand momenteel voor om met D66 te fuseren en kon Den Uyl het zich toen veroorloven om onafhankelijk verder te gaan: hij had 53 zetels, niet 9.

De sociaaldemocratie is een ideologie die op democratische wijze streeft naar een samenleving vrij van het kapitalisme. Dat stond in het beginselprogramma van de PvdA toen hij werd opgericht. Momenteel dragen zowel GroenLinks als de PvdA dat standpunt niet uit. De voorlopers van GroenLinks komen voort uit afsplitsingen van de SDAP (voorganger van de PvdA) of groepen die zich niet thuis voelden bij zowel de PvdA of een van de afsplitsingen. Ik zie de fusie dan ook als een terugkeer van vroegere afsplitsers naar één grote partij die weer moet wijzen naar de werkelijke oorzaak van de problemen in onze maatschappij: het kapitalisme. Dat is onze historische taak geweest. Vanuit dat standpunt is het helemaal niet tegenstrijdig om het op te nemen tegen zowel de Prins Bernhards als de Shells van deze wereld: dat maakt een nieuwe fusiepartij juist stukken consequenter dan de twee splinters die hem voor gingen.

De wereld staat op een kantelpunt. In de Verenigde Staten weet Bernie Sanders in diep conservatieve staten tienduizenden mensen te trekken naar zijn tour tegen de oligarchie in het Witte Huis. Dit weekend zijn in Nederland 30.000 mensen de straat op gegaan tegen racisme en fascisme. Het zou funest zijn voor de linkse beweging als er voor rechts geen grote uitdager was. Andere linkse partijen willen zich niet verbinden aan een ‘schaduwkabinet’ dat juist het verschil tussen ons, de SP, en de PvdD zou vervagen. We moeten het heft in eigen handen nemen.

Ik ben erg kritisch op de huidige koers van de partij en de keuzes die in campagnetijd zijn gemaakt. Maar één ding weet ik heel zeker: we zouden er nog veel slechter aan toe zijn zonder onze huidige samenwerking. De fusie is de enige kans op een linkse toekomst en onze weg vooruit, bij het ongedaan maken van dit proces zijn we nog veel verder van huis.  

Deel ook jouw ideeën hierover. Mail jouw essay of ander soort artikel naar lavaredactie@gmail.com. Vragen? De redactie denkt graag mee! 

En check Lava’s socials!

categorieën: Bericht