Een Europees leger: Kers op de taart van Europese integratie of een brug te ver?
Gepubliceerd op 22/05/2019
Geschreven door Marte Sluis
Met de Europese verkiezingen in zicht is het weer een hot topic: een Europees leger. Als we zouden gaan samenwerken en specialiseren scheelt dat geld en daarnaast kunnen we als klein land dan een vuist maken tegen machtsblokken zoals Rusland, China en, wellicht, de Verenigde Staten. Het zou de kers op de taart van de Europese integratie betekenen. Toch kunnen de plannen op veel weerstand rekenen binnen Defensie, de regering en onder veel burgers. Wat zijn de voor- en nadelen van een Europees leger? En hoe zou de PvdA zich kunnen opstellen in dit debat? Een politieke kwestie vanuit een militaire bril.
Wie denkt dat de Nederlandse krijgsmacht alles alleen kan komt bedrogen uit. Waar Nederland zich decennia lang probeerde zo neutraal mogelijk op te stellen – wat lukte tijdens de Eerste Wereldoorlog en faalde tijdens de Tweede Wereldoorlog – koos de regering er in 1949 voor om lid te worden van de NAVO. Op het gebied van missies doet Nederland inmiddels niets meer alleen: zo zijn de grootste afgelopen missies gevoerd onder zowel de VN- als de NAVO vlag.
De kern van de NAVO is het beschermen van eigen grondgebied, met name tegen de Russen. De garantie dat iedereen binnen de NAVO beschermd is staat vermeld in Artikel 5 van het NAVO-verdrag: “een aanval op één is een aanval op allen”. In de praktijk betekent dit echter: kom niet aan een NAVO-lid, dan krijg je Amerika achter je aan. Niet alleen op grondgebied van een NAVO-lidstaat, maar ook als er iets aan de hand is bij een buurland van een NAVO-staat, kan men kiezen om over te gaan op militarie interventie. Nederland kan er dan voor kiezen om aan zo’n actie mee te doen. In de praktijk doen de Amerikanen altijd aan deze interventies mee en draaien hierdoor ook voor de meeste kosten op.
Veel NAVO-bondstaten waren bang dat dit zou veranderen toen Donald J. Trump aantrad als president. Tijdens de presidentsverkiezingen kwamen er verschillende berichten naar buiten over Trump en zijn NAVO-plannen. Over één ding was de president duidelijk: als de lidstaten op de bescherming van de VS wilden blijven rekenen moesten de landen gaan voldoen aan de welbekende NAVO-norm. De norm schrijft voor dat NAVO-landen 2 procent van hun bbp moet besteden aan Defensie. Nederland zal in 2019 ongeveer 1,3 procent spenderen aan de Krijgsmacht. Doordat ons bbp harder groeit dan de Defensie-uitgaven toenemen, zal Nederland ook de komende jaren deze norm niet halen.
De kracht – qua financiën en daadkrachtigheid – van de NAVO komt van de Amerikanen. Tegelijkertijd zorgt de komst van Donald Trump er voor dat we misschien nog eens na moeten denken over van wie wij afhankelijk willen zijn. Wat betreft de toekomst van de NAVO: hoe dreigend Trump ook klinkt, actions speak louder than words. De Amerikanen hebben ook dit jaar weer meer troepen in Europa gestationeerd en deden mee aan Trident Juncture, de grootste NAVO-oefening sinds decennia.
“De Amerikanen hebben ook dit jaar weer meer troepen in Europa gestationeerd”
De Nederlandse krijgsmacht is misschien de skere student onder de krijgsmachten, maar bezit wel veel kennis en levert een grote hoeveelheid diensten aan andere landen. Een voorbeeld hiervan is Vliegbasis Eindhoven. Hier staan niet alleen onze eigen kisten, maar er zijn ook Europese organisaties gevestigd die helpen bij de coördinatie van militaire transportvluchten. Een ander voorbeeld van internationale samenwerking zijn Duitsland en Nederland op het gebied van het gemixte tankbataljon. De tanks zijn eigendom van Duitsland, hier had Nederland geen geld voor, maar de 450 militairen die de tanks besturen en onderhouden zijn zowel Duits als Nederlands.
Op militair gebied werkt Nederland dus al ontzettend veel samen, helemaal met onze buurlanden. Verdere samenwerking zou ons nog meer op kunnen leveren: samen materieel aanschaffen is goedkoper en efficiënter en missies zijn dan makkelijker op elkaar af te stemmen. Niet alleen het materieel maar ook het personeel zou elkaar kunnen aanvullen: een krijgsmacht heeft meer expertise en verschillende werkwijzen waarvan we zouden kunnen leren. Wat weerhoudt ons er dan nog van om gewoon één grote krijgsmacht te worden? Wanneer er sprake zou zijn van een Europees leger zou dat betekenen dat alle facetten van de verschillende krijgsmachten op elkaar moeten worden afgesteld. Een groot obstakel hierbij is het bureaucratisch apparaat dat Defensie draaiende houdt. Alle protocollen en regelgeving zorgen alleen al binnen onze krijgsmacht voor de veel problemen, laat staan als we dat af zouden moeten stemmen met de Franse doctrines, de Poolse richtlijnen en de Italiaanse voorschriften. Om over arbeidsvoorwaarden en cao’s nog maar te zwijgen.
Het fundamentele verschil tussen een Europees leger en bijvoorbeeld de NAVO is dat men op dit moment alleen defensief optreedt op basis van vrijwillige deelname; als het ons uitkomt verdedigen wij dingen die voor ons belangrijk zijn, in samenwerking met anderen. Het heetste hangijzer is de heersende gedachte dat het uiteindelijk een Nederlander moet zijn die beslist of er Nederlandse militairen worden ingezet. Binnen een Europees leger zal dit echter geen vanzelfsprekendheid meer zijn. Dit is dan ook de voornaamste reden dat de huidige Nederlandse Defensietop niet zo’n fan is van een Europees leger. Daarnaast is NAVO-inzet – uitzonderingen daargelaten – meestal alleen op NAVO-grondgebied. Hoe dit zal gaan bij een Europese krijgsmacht is simpelweg nog niet duidelijk. Binnen de huidige EU worden er ook al missies uitgevoerd waarvan wordt vereist dat alle lidstaten er vooraf mee instemmen. Desondanks is men bang dat een Europees leger de weg vrij zou maken voor een mega-krijgsmacht die wordt ingezet door individuele lidstaten om hun eigen conflicten uit te vechten.
Toch wordt de roep voor een Europese krijgsmacht steeds groter. Eind vorig jaar spraken Marcon en Merkel zich er al voor uit en ook bij de Europese verkiezingen is het een hot topic. Als we dan de balans opmaken: waar staat de PvdA en wat kunnen we als sociaal-democraten betekenen?
Binnen de EU worden er ook al missies uitgevoerd waarvan wordt vereist dat alle lidstaten er vooraf mee instemmen.
De tijden dat Defensie vooral werd gezien als louter een kostenpost zijn gelukkig voorbij: het besef dat het geld kost om vrede en veiligheid te handhaven is ook binnen links steeds gangbaarder. De PvdA wil een sterk Europa voor alle Europeanen. Het huidige Europa loopt tegen problemen aan, zoals de vluchtelingenproblematiek, waarvoor het integreren van de Europese krijgsmachten oplossing zou kunnen bieden. Het uitruilen van taken en specialisaties kan ervoor zorgen dat dit soort grensoverschrijdende problemen effectiever kunnen worden opgelost. Natuurlijk moet je als politieke partij scherp zijn op de omstandigheden waarin militairen hun werk doen. Zo hebben militairen op dit moment geen cao en zijn de werkomstandigheden waarin vaak niet om over naar huis te schrijven: Chroom-6, burn pits, mortierongelukken en ga zo maar door.
“Door alle Europese militairen dezelfde rechten en arbeidsomstandigheden te bieden wordt een begin gemaakt”
De PvdA en S&D zouden hier echt het verschil kunnen maken. Met de Europese vlag op de arm rond lopen is nu nog een brug te ver, maar door alle Europese militairen dezelfde rechten en arbeidsomstandigheden te bieden wordt al een begin gemaakt met het gelijktrekken van regelgeving.
Over de auteur
Marte Sluis is student aan de Koninklijke Militaire Academie, auteur voor de LAVA en lid van de JS.
“Wanneer je een half jaar geleden had gevraagd naar een Europese krijgsmacht, had ik waarschijnlijk iets gezegd als ‘Ja best prima idee toch?’ Dat mij als Amsterdamse het idee van een Europees leger aanstaat en dat ik met liefde met een Europese vlag op mijn mouw zou lopen, zegt niet zoveel over rest van Defensie. inmiddels heb ik mijn Randstedelijke, middelbare scholieren-leventje verruild voor de officiersopleiding in Breda en dus voor een carrière als militair.”
“Sindsdien is mijn kijk op dit onderwerp veranderd: het leger is meer dan mannen met wapens die je kan inzetten ‘when shit hits the fan’. Het parlement zal dan bepalen of wij worden ingezet. “Oorlog is enkel de voortzetting van de politiek met andere middelen” zoals generaal en originial militair theoreticus Clausewitz stelde. Maar Defensie is meer dan oorlog voeren: we dragen ook zorg voor de veiligheid van Nederland zelf; denk aan de kustwacht, Schiphol en hurricane relief op Sint-Maarten na Irma. Militairen zijn een van de weinigen die worden opgeleid om geweld te gebruiken en doen dit altijd uit naam van Nederland, met als uiterste consequentie dat je zal sterven voor je vak. Zo zijn er meer dan twintig Nederlanders omgekomen in de acht jaar dat Nederland in Afghanistan zat.”
“Ik vond het zeer opvallend dat een Europees leger buiten Defensie nog best lijkt te leven, zo ook rond de Europese verkiezingen, terwijl de mensen die ik tot dusver binnen ‘het bedrijf’ (Defensie) ben tegengekomen er niks van moeten hebben.”
Illustratie: Renée van den Kerkhof
